عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر با اشاره به چالش‌ها و فرصت‌های دوگانگی مرکز و حرم در توسعه شهری گفت: موقعیت ویژه حرم به‌عنوان عنصر اصلی شهر نقش مهمی در انسجام اجتماعی و هویتی شهروندان داشته و این مسئله نیاز به دسترسی‌های قوی‌تر کالبدی و حمل و نقلی دارد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نسیم قم به نقل از شهر نیوز، فرنوش مخلص در نشست تخصصی شهرسازی و معماری اسلامی-ایرانی که در سالن رضوان شهرداری قم برگزار شد، درخصوص اهمیت مرکز شهر قم اظهارکرد: مرکز شهر به عنوان مهم‌ترین عنصر سیستمی در هر شهر نقش مهمی در هدایت توسعه و مشروعیت آن دارد.
وی افزود:این مرکز در واقع نشان‌دهنده کلیت شهر از نظر معنایی، فیزیکی و کالبدی است ومرکز شهر قم به دلیل موقعیت جغرافیایی و مذهبی خود ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از دیگر شهرها متمایز می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر با بباین اینکه هرشهری مسائل مختلفی دارد اما ما روی مرکز شهر تمرکز کرده‌ایم، گفت: مرکز شهر به ویژه در قم، قلب تپنده شهر است و نه‌تنها مسیر توسعه را تعیین می‌کند بلکه جایی است که مردم با آن خاطره دارند و به شهر احساس تعلق پیدا می‌کنند.
وی با اشاره به بررسی دوگانگی میان مرکز شهر و حرم ابراز کرد: در مرکز قم با دوگانگی‌ای میان مرکز و حرم روبه‌رو هستیم و حرم به‌عنوان یک عنصر و کاربری مهم در هسته مرکزی شهر قرار دارد و به نوعی معادل کلیت شهر شناخته می‌شود.
وی در ادامه به سه بعد مختلف از مرکز قم اشاره کرد و گفت: بعد معنایی مرکز قم با تمرکز بر حرم، بعد اجتماعی بیشتر بر جامعه روحانیت و زائران متمرکز است و بعد فضایی که با توجه به بافت‌های فرسوده در اطراف حرم و هسته مرکزی شهر بررسی می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر تاکید کرد: قم به‌عنوان یک شهر مذهبی و بین‌المللی در مقیاس جهانی شناخته‌شده اما در مقیاس شهری برای شهروندان، مرکزیت تعریف شده ندارد.
مخلص از بررسی و ارزیابی تحولات مرکز قم در پنج دوره تاریخی خبرداد و بیان داشت: در دوره دوم و سوم هجری که قم شهرت بین‌المللی پیدا کرد، مرکزیت شهر و محلات آن ساماندهی شده و ساختار قم به‌عنوان یک شهر ایرانی-اسلامی شکل گرفت.
وی با اشاره به دوره‌های صفویه و قاجار اظهار کرد: در دوره صفویه، توسعه شهر قم به سمت حرم حرکت کرد و مرکز شهر در بازار توسعه یافت.
عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر ادامه داد: همچنین در دوره قاجار نیز زیرساخت‌های گردشگری پایه‌گذاری شد و حرم به یکی از عناصر اصلی مرکز شهر تبدیل شد.
وی به دوره پهلوی اشاره کرد و گفت: در دوره پهلوی اول، تغییرات عمده‌ای در نظام دسترسی‌ها و توسعه شهر رخ داد و در دوره پهلوی دوم، روند توسعه جامع‌تر شد اما با تغییرات جدید در ساختار شهری مرکز شهر از انسجام خود خارج شد.
مخلص با اشاره به تحولات در دسترسی‌ها و زیرساخت‌های شهر اذعان کرد: در طرح‌های جدید به‌ویژه طرح بسط شرقی حرم ساختار بافت قدیم شهر دچار اختلال شد و این باعث کاهش انسجام در مدیریت شهری و هم‌زیستی اجتماعی شد.
وی گفت: مرکز شهر به‌جای یک فضای همگن به یک فضای امنیتی و زائرپذیر تبدیل شد که منجر به حذف شهروندان از این محدوده شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر همچنین خاطرنشان کرد: با توجه به این تحولات پراکندگی اجتماعی و توسعه‌های کالبدی در قم باعث ایجاد مشکلات جدی در مدیریت شهری شده و سیاست‌های رقابتی در مقیاس ملی و فراملی که معطوف به توسعه حرم و پاسخگویی به نیازهای زائران است موجب فاصله گرفتن مرکز شهر از نیازهای شهروندان شده است.
وی افزود: راه‌حل برون‌رفت از این وضعیت ایجاد یک رویکرد وحدت فضایی است که در آن مدیریت یکپارچه‌ای برای توسعه شهر و حرم ایجاد شود و روابط بین این دو بخش به‌گونه‌ای هماهنگ و هم‌افزا پیش برود.
