قبرستان وادی‌السلام یکی از مهم‌ترین آرامستان‌های داخل شهر قم، سال‌ها نیازمند بازسازی است و مدیریت شهری و سازمان اوقاف و امور خیریه برای این کار تفاهم‌هایی کرده‌اند.
آرامستان وادی السلام بین دهه ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰ شمسی در قم و در خیابان خاکفرج آن زمان احداث شد؛ احداث این آرامستان را به وقف مرحوم ضاد نسبت داده‌اند و برخی حضرت آیت الله العظمی بروجردی را مؤسس این آرامستان می‌دانند.
آرامستان تا سال‌ها در گوشه‌ای از شهر قم نقش خود را ایفا کرد تا اینکه توسعه شهری آن را به یکی از نقاط داخل بافت شهری تبدیل کرد، موضوعی که موجب آغاز چالش‌ها شد.
پروژه بهسازی آرامستان وادی‌السلام در دهه ۸۰ و با همت استانداری وقت آغاز شد و شهرداری با اعتبارات استانی و در محدوده بیش از دو هکتار این آرامستان را بهسازی کرد، اما با قطع شدن اعتبارات استانی و تغییرات مدیریتی این پروژه نیز نیمه‌تمام رها شد.
حالا و پس از گذشت نزدیک به دو دهه از سرگیری پروژه بهسازی آرامستان وادی السلام به مطالبه بسیاری از مردم به ویژه ساکنان این محدوده تبدیل شده، اما لازمه آغاز عملیات اجرایی این پروژه وجود تفاهم‌نامه‌ای میان ارگان‌های ذی‌ربط است.
توقف پروژه بهسازی آرامستان وادی‌السلام موجب شده است تا مشکلات بهداشتی و اجتماعی در این منطقه افزایش پیدا کند و ساکنان محلات اطراف این فضای شهری بارها خواستار تکمیل آن شوند.
کاری که ناتمام ماند
به دنبال حضور مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم، شرایطی فراهم شد تا بعضی نکات مربوط به این مسئله قدیمی شهر مطرح شد؛ محسن محرری رئیس کمیسیون حقوقی و نظارت شورای اسلامی شهر قم در این جلسه عنوان می‌کند: تعامل شهرداری با اداره اوقاف و دستگاه‌های مرتبط کلید موفقیت پروژه‌های عمرانی است، طرح‌هایی همچون چهل اختران و امامزاده موسی مبرقع نمونه‌هایی از همکاری موفق با اوقاف است و می‌توان همین الگو را در وادی‌السلام پیاده کرد.
وی اضافه می‌کند: بخش قابل توجهی از اراضی شهر قم به موقوفات اختصاص دارد و این امر با مدیریت و تعامل مناسب می‌تواند به بهبود شرایط شهری و تحقق منافع عمومی منجر شود.
رئیس کمیسیون حقوقی و نظارت شورای اسلامی شهر قم با اشاره به پروژه آرامستان وادی‌السلام، تاکید می‌کند: در صورت واگذاری کامل مدیریت وادی‌السلام به شهرداری، این پروژه به شکل مطلوبی ساماندهی می‌شود و در خدمت مردم قرار خواهد گرفت.
آنطور که مدیران شهری می‌گویند که بدون واگذاری رسمی محدوده آرامستان از سوی اوقاف، شهرداری قم نمی‌تواند برای بهسازی این محدوده هزینه کند، از طرفی دغدغه اوقاف و امور خیریه مسئله نیت واقف و باقی ماندن کاربری آرامستان شهری در این محدوده ۱۰ هکتاری است.
به نظر می‌رسد رفع شدن دغدغه دو طرف ماجرا نیازمند جلسات مشترک و تدوین تفاهم‌نامه‌های اجرایی میان دو ارگان باشد.
زمزمه‌هایی از آغاز فصل دوباره همکاری شهرداری و اداره اوقاف
مهرداد روحانی‌وزیری، مدیر منطقه ۳ شهرداری قم از آغاز مجدد مراحل ساماندهی قبرستان وادی السلام خبر می‌دهد و می‌گوید: طی هفته‌های اخیر جلسات مثبتی با اداره اوقاف برگزار شده و قرار بر این است تا اداره اوقاف پیشنهادات خود را برای تکمیل طراحی به شهرداری تحویل دهد.
وی با تاکید بر آماده بودن پیش طرح اولیه این پروژه، تصریح می‌کند: اگرچه این طرح هزینه‌های بسیار بالایی دارد و نمی‌توان انتظار داشت تا پایان سال ۱۴۰۴ به سرانجام برسد، اما با نهایی شدن توافقات میان شهرداری و اداره اوقاف، اجرای زیرساخت‌ها و عملیاتی شدن پروژه در سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده است.
مدیر منطقه ۳ شهرداری قم ادامه می‌دهد: هدف این پروژه تنها ایجاد فضای سبز نیست، بلکه توسعه فرهنگی این محدوده نیز دستور کار است و هر اقدامی با پیوست فرهنگی در این نقطه از شهر پیگیری می‌شود.
روحانی‌وزیری اضافه می‌کند: با تدوین یک تفاهم‌نامه رسمی تلاش می‌شود تا ضمن رعایت حدود مالکیتی و شرعی این موقوفه، زمینه قانونی برای اجرای طرحی دوجانبه فراهم شود.
مهدی الهی قمشه‌ای مفسر قرآن، شهید آیت‌الله سعیدی از مبارزان پیش از انقلاب، شهید نواب صفوی رهبر جمعیت فداییان اسلام و شیخ علی‌اکبر الهیان از علما و عارفان معاصر بخشی از ستارگان مدفون در خاک وادی السلام قم هستند، ستارگانی که وجود هریک از آن‌ها در یک شهر می‌توانست موجب ساخت آرامگاه و تبدیل شدن آن مزار به قطب فرهنگی و معنوی شود، اما شاید کثرت ستارگان در آسمان قم موجب مهجور ماندن این بزرگان شده باشد.
علیرضا خاکی، مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر در پاسخ به انتقادی که در مورد رها شدن آرامستان وادی السلام مطرح می‌شود عنوان می‌کند: درباره قبرستان وادی السلام نیز با توجه به واگذار نشدن نگهداری آن به شهرداری از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه، شهرداری دخالتی نداشته است و اقدامات صورت گرفته توسط استانداری وقت بوده است.
وی می‌افزاید: نیمه‌کاره رها شدن اقدامات عمرانی و برقرار نشدن تفاهم‌نامه میان شهرداری با اداره کل اوقاف به عنوان مالک اصلی مجموعه امکان حضور شهرداری برای تکمیل عملیات تکمیل روشنایی و مبلمان شهری را به لحاظ حقوقی غیرممکن کرده است.
مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر تاکید می‌کند: با توجه با تأکیدات شهردار هر زمان که اداره کل اوقاف و امور خیریه بر این مهم مهر تأیید بگذارد، شهرداری در نخستین فرصت نسبت به رفع مشکلات وادی السلام اقدام خواهد کرد.
خاکی با اشاره به اینکه درباره آرامستان وادی السلام طرح مصوب و تفاهم‌نامه تاییدشده‌ای در دست شهرداری قم نبود، می‌گوید: هرگونه ساخت‌وساز در شهر نیازمند طرح مصوب از نهادهای ذی‌ربط است و در صورتی که این امر پیگیری و مصوبات لازم و پروانه‌ها اخذ شود، شهرداری آماده همکاری است.
وی ابراز امیدواری می‌کند: با انجام مذاکرات جدید و امضا شدن تفاهم‌نامه دوجانبه، این پروژه نیمه‌تمام اجرایی شده است و اهالی اطراف آرامستان وادی‌السلام کیفیت جدیدی از زندگی شهری را تجربه کنند.
پروژه ساماندهی قبرستان وادی‌السلام با مساحت ۱۰ هکتار و برنامه‌ریزی برای تلفیق کاربری‌های فرهنگی و فضای سبز به یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های شهری قم تبدیل خواهد شد و شهرداری قم اعلام کرده است که آمادگی کامل برای اجرای این طرح با حفظ منافع موقوفات و منطبق بر نیازهای شهری را دارد.
اجرای این طرح با توجه به اهمیت فرهنگی و اجتماعی این موقوفه می‌تواند به الگویی موفق برای دیگر پروژه‌های مشابه در قم و سایر شهرهای مذهبی ایران تبدیل شود، هرچند بازسازی و ساماندهی محدوده ۱۰ هکتاری یک پروژه بزرگ شهری است که تکمیل آن به زمان نیاز دارد اما هرچه زودتر این روند آغاز شود، می‌توان به آینده‌ای بهتر برای این آرامستان در شهر قم امید بست.
