مدیرکل اوقاف استان قم در یادداشتی به مناسبت هفته وقف، به جایگاه و تاثیرگذاری این سنت حسنه نبوی در طول تاریخ و جامعه امروز پرداخت.
وقف یکی از سنت‌های برجسته اسلامی است که ریشه‌ای عمیق در فرهنگ دینی و تاریخی مسلمانان دارد. این عمل خیرخواهانه، نشانه‌ای از توجه انسان به رفاه و آسایش همنوعان خود در طول تاریخ بوده و همواره به عنوان یکی از ابزارهای مهم توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه اسلامی به شمار رفته است. هفته وقف فرصت مناسبی است تا با بررسی مفهوم و جایگاه این سنت الهی، اهمیت و آثار آن را در جامعه مرور کنیم.
واژه وقف به معنای «توقیف» یا «تثبیت» چیزی برای بهره‌برداری عمومی است. در فرهنگ اسلامی، وقف به معنای اختصاص دادن مال یا ملک شخصی برای استفاده در امور خیریه و عمومی است به گونه‌ای که اصل مال باقی بماند و فقط از منافع آن استفاده شود. این اقدام باعث استمرار نفع رساندن حتی پس از مرگ فرد می‌شود و از جمله مصادیق صدقه جاریه است که پیامبر اکرم (ص) در حدیثی شریف به آن اشاره فرموده‌اند: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثٍ: صَدَقَهٍ جَارِیَهٍ، أَوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ» (صحیح مسلم، حدیث ۱۶۳۱)
به این معنا که با مرگ انسان، همه اعمالش قطع می‌شود مگر در سه مورد: صدقه جاریه، علمی که دیگران از آن بهره‌مند شوند و فرزند صالحی که برای او دعا کند.
اهمیت وقف در قرآن و احادیث
قرآن کریم نیز بارها به مفهوم انفاق و احسان اشاره کرده است که وقف می‌تواند یکی از مصادیق بارز آن باشد. در سوره بقره، آیه ۲۶۱ آمده است: «مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ ۗ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» (بقره: ۲۶۱)
این آیه به روشنی نشان می‌دهد که انفاق و اعمال خیر، همچون بذری است که در زمین کاشته شده و از هر دانه صدها دانه می‌روید. وقف نیز در زمره همین اعمال خیر قرار می‌گیرد که برکات فراوانی در دنیا و آخرت دارد.
پیامبر اسلام (ص) نیز در احادیث متعددی بر اهمیت وقف تاکید داشته‌اند. ایشان فرموده‌اند: «خَیْرُ النَّاسِ أَنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ» (طبرانی، المعجم الأوسط، حدیث ۶۱۹۳)
بهترین مردم کسانی هستند که برای دیگران بیشترین منفعت را دارند. از این رو، وقف یکی از بهترین راه‌های خدمت به جامعه و ماندگاری اثرات نیک در طول زمان است.
نقش وقف در توسعه جامعه
وقف به عنوان یک نهاد اقتصادی و اجتماعی، همواره نقشی مؤثر در توسعه و پیشرفت جوامع اسلامی ایفا کرده است. بسیاری از مراکز آموزشی، بیمارستان‌ها، مساجد و حتی زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی در طول تاریخ اسلام، از طریق وقف ساخته و نگهداری شده‌اند. این نهاد از دیرباز به عنوان یک منبع درآمد پایدار برای امور خیریه و عمومی عمل کرده و باعث ایجاد عدالت اجتماعی و رفع نیازهای جامعه شده است.
از منظر تاریخی، نمونه‌های بسیاری از وقف‌های بزرگ در ایران و سایر کشورهای اسلامی وجود دارد که هنوز آثار آن در جامعه مشاهده می‌شود. برای مثال، بسیاری از مدارس و دانشگاه‌های بزرگ اسلامی که صدها سال پیش بنا شده‌اند، همچنان با استفاده از اموال وقفی به فعالیت خود ادامه می‌دهند و به تربیت دانشجویان و دانش‌پژوهان مشغول هستند.
ادبیات فارسی نیز که همواره آیینه‌دار آموزه‌های دینی و عرفانی بوده است، توجه ویژه‌ای به مفاهیم خیر و احسان، از جمله وقف، داشته است. در اشعار کلاسیک فارسی، می‌توان ردپای این مفاهیم را یافت. سعدی شیرازی در گلستان خود نوشته است:
تو نیکی می‌کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز
این بیت زیبا به خوبی اشاره به ماندگاری و بازگشت نیکی‌ها در طول زمان دارد، همانطور که وقف نیز یک نوع نیکی پایدار است که ثمرات آن به مرور زمان به جامعه بازمی‌گردد.
هفته وقف یادآور اهمیت این سنت نیکو در دین اسلام است. وقف نه تنها به عنوان یک عمل خیرخواهانه فردی بلکه به عنوان یک نهاد اجتماعی و اقتصادی، تأثیر عمیقی در جامعه دارد. این عمل نیکو می‌تواند همچنان که در گذشته نقش مهمی در توسعه و رشد جوامع اسلامی ایفا کرده است، در آینده نیز ابزاری قدرتمند برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی باشد. با گسترش فرهنگ وقف، می‌توان گامی بلند به سوی عدالت اجتماعی و رفاه عمومی برداشت.
واژه وقف به معنای «توقیف» یا «تثبیت» چیزی برای بهره‌برداری عمومی است. در فرهنگ اسلامی، وقف به معنای اختصاص دادن مال یا ملک شخصی برای استفاده در امور خیریه و عمومی است به گونه‌ای که اصل مال باقی بماند و فقط از منافع آن استفاده شود. این اقدام باعث استمرار نفع رساندن حتی پس از مرگ فرد می‌شود و از جمله مصادیق صدقه جاریه است که پیامبر اکرم (ص) در حدیثی شریف به آن اشاره فرموده‌اند: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثٍ: صَدَقَهٍ جَارِیَهٍ، أَوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ» (صحیح مسلم، حدیث ۱۶۳۱)
به این معنا که با مرگ انسان، همه اعمالش قطع می‌شود مگر در سه مورد: صدقه جاریه، علمی که دیگران از آن بهره‌مند شوند و فرزند صالحی که برای او دعا کند.
اهمیت وقف در قرآن و احادیث
قرآن کریم نیز بارها به مفهوم انفاق و احسان اشاره کرده است که وقف می‌تواند یکی از مصادیق بارز آن باشد. در سوره بقره، آیه ۲۶۱ آمده است: «مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ ۗ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» (بقره: ۲۶۱)
این آیه به روشنی نشان می‌دهد که انفاق و اعمال خیر، همچون بذری است که در زمین کاشته شده و از هر دانه صدها دانه می‌روید. وقف نیز در زمره همین اعمال خیر قرار می‌گیرد که برکات فراوانی در دنیا و آخرت دارد.
پیامبر اسلام (ص) نیز در احادیث متعددی بر اهمیت وقف تاکید داشته‌اند. ایشان فرموده‌اند: «خَیْرُ النَّاسِ أَنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ» (طبرانی، المعجم الأوسط، حدیث ۶۱۹۳)
بهترین مردم کسانی هستند که برای دیگران بیشترین منفعت را دارند. از این رو، وقف یکی از بهترین راه‌های خدمت به جامعه و ماندگاری اثرات نیک در طول زمان است.
نقش وقف در توسعه جامعه
وقف به عنوان یک نهاد اقتصادی و اجتماعی، همواره نقشی مؤثر در توسعه و پیشرفت جوامع اسلامی ایفا کرده است. بسیاری از مراکز آموزشی، بیمارستان‌ها، مساجد و حتی زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی در طول تاریخ اسلام، از طریق وقف ساخته و نگهداری شده‌اند. این نهاد از دیرباز به عنوان یک منبع درآمد پایدار برای امور خیریه و عمومی عمل کرده و باعث ایجاد عدالت اجتماعی و رفع نیازهای جامعه شده است.
از منظر تاریخی، نمونه‌های بسیاری از وقف‌های بزرگ در ایران و سایر کشورهای اسلامی وجود دارد که هنوز آثار آن در جامعه مشاهده می‌شود. برای مثال، بسیاری از مدارس و دانشگاه‌های بزرگ اسلامی که صدها سال پیش بنا شده‌اند، همچنان با استفاده از اموال وقفی به فعالیت خود ادامه می‌دهند و به تربیت دانشجویان و دانش‌پژوهان مشغول هستند.
ادبیات فارسی نیز که همواره آیینه‌دار آموزه‌های دینی و عرفانی بوده است، توجه ویژه‌ای به مفاهیم خیر و احسان، از جمله وقف، داشته است. در اشعار کلاسیک فارسی، می‌توان ردپای این مفاهیم را یافت. سعدی شیرازی در گلستان خود نوشته است:
تو نیکی می‌کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز
این بیت زیبا به خوبی اشاره به ماندگاری و بازگشت نیکی‌ها در طول زمان دارد، همانطور که وقف نیز یک نوع نیکی پایدار است که ثمرات آن به مرور زمان به جامعه بازمی‌گردد.
هفته وقف یادآور اهمیت این سنت نیکو در دین اسلام است. وقف نه تنها به عنوان یک عمل خیرخواهانه فردی بلکه به عنوان یک نهاد اجتماعی و اقتصادی، تأثیر عمیقی در جامعه دارد. این عمل نیکو می‌تواند همچنان که در گذشته نقش مهمی در توسعه و رشد جوامع اسلامی ایفا کرده است، در آینده نیز ابزاری قدرتمند برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی باشد. با گسترش فرهنگ وقف، می‌توان گامی بلند به سوی عدالت اجتماعی و رفاه عمومی برداشت.
لینک کوتاه :
https://nasimeqom.com/?p=80396
