به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نسیم قم، محمد جواد مختاری: اهمیت مشارکت شهروندی در تصمیمات مدیریتی توسعه و نگهداری از فضای سبز را بررسی می کند، فضای سبز به هر ناحیه یا منطقه‌ای اشاره دارد که با گیاهان، درختان، چمن‌زارها، بوته‌ها، گل‌ها و سایر پوشش‌های گیاهی پوشیده شده است. این فضاها شامل مناطق طبیعی ، فضاهای زراعی، پارک‌ها، باغ‌ها، مراتع شهری و حتی باغ‌ها و باغچه‌های خصوصی در محیط‌های شهری و روستایی است.
اما وجود فضای سبز در شهرها چه اهمیتی دارد؟ فضای سبز نقش مهمی در ایجاد تعادل در محیط‌های شهری و بخشی از بوم‌شناسی شهری ایفا می‌کند. گیاهان اکسیژن تولید می‌کنند و از طریق فرآیند فتوسنتز دی‌اکسید کربن را از هوا جذب می‌کنند. این عمل باعث بهبود کیفیت هوای محیط می‌شود و آلودگی هوا را کاهش می‌دهد. همچنین درختان و گیاهان در فصل‌های گرم سایه می‌اندازند و حرارت محیط را کاهش می‌دهند. آنها به عنوان مانعی برای کاهش اثرات سیلاب و جزر و مد در مناطق نزدیک به آب‌ها عمل می‌کنند. از سویی دیگر فضای سبز محیطی مناسب برای زندگی و تغذیه حیوانات و سایر موجودات فراهم می‌کند. این اکوسیستم‌های حاصل از فضای سبز، مکان‌های مهمی برای تنوع زیستی و حفاظت از گونه‌های مختلف می‌شوند.
همچنین فضای سبز به مردم فرصت‌های تفریحی، ورزشی و استراحت ارائه می‌دهد. پارک‌ها، باغ‌ها و فضاهای سبز شهری به جمع‌آوری مردم و افزایش کیفیت زندگی شهروندان کمک می‌کنند و با جذب گرد و غبار و سایر ذرات معلق در هوا به کاهش آلودگی هوا و آب‌ها کمک می‌کند. همچنین، این فضاها می‌توانند به کنترل صداهای شهری کمک کنند.
به طور کلی، فضای سبز به عنوان عنصری مهم در ساختار شهری و محیط زیست شهری نقش مهمی ایفا می‌کند و اهمیت زیادی در بهبود کیفیت زندگی شهروندان و حفظ محیط زیست دارد.
در نتیجه اجرای سند چشم انداز، کسب عنوان سوم قم در بین کلان شهرها با سرانه ۲۰ متر مربع فضای سبز شده‌است. مطابق آخرین آمار و بررسی‌ها، سرانه فضای سبز تا پایان بهمن‌ماه بیش از ۲۰ میلیون مترمربع ثبت‌شده است، که این آمار در سال ۹۴ حدود ۱۳ میلیون مترمربع بوده و همچنین کمربند حفاظتی قم ۵ میلیون و ۷۰۰ مترمربع است. اگر بخواهیم وضعیت شهر قم را نسبت به آمار کشوری مقایسه کنیم، بعد از اصفهان و شیراز، شهر قم رتبه سوم سرانه فضای سبز را به دست آورده است. مدیریت شهری در این سال‌ها همواره ثابت کرده که توسعه فضای سبز شهری و احداث بوستان‌های تفرجگاهی برایش مهم است چراکه یکی از دغدغه‌های مردم قم در چند دهه اخیر کمبود فضای سبز بوده که به لطف خدا با اقداماتی که در مجموعه مدیریت شهری انجام شده، این کمبودها مرتفع شده است.
حال باید پرسید آیا حاکمیت، مدیریت شهری و نهادهای موثر در توسعه و نگهداری از فضای سبز می توانند بدون دخالت و حضور شهروندان در وظایف خود موفق باشند. پاسخ ساده است! به هیچ وجه. مشارکت شهروندان در تصمیمات مدیریتی توسعه و نگهداری از فضای سبز اهمیت بسیار زیادی دارد. این مشارکت می‌تواند به نحوه بهتری مدیریت شهرها و افزایش کیفیت زندگی شهروندان کمک کند. شهروندان مستقیماً در شهر زندگی می‌کنند و نیازها و اولویت‌هایشان را بهتر از هر کس دیگری می‌شناسند.
این امر به مسئولان شهری کمک می‌کند تا نیازها و اولویت‌های واقعی مردم را در نظر بگیرند و برنامه‌های توسعه فضای سبز را مطابق با این نیازها طراحی کنند و در تصمیمات مدیریتی باعث افزایش تعهد و مشارکت معنادار آنها در اجرای پروژه‌های فضای سبز می‌شود.
وقتی افراد احساس می‌کنند که صدایشان شنیده می‌شود و تصمیماتی که اتخاذ می‌کنند تأثیر دارد، احتمال انگیزه‌بخشی و مشارکت فعال بیشتری دارند. از سویی دیگر مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی باعث افزایش شفافیت در فرآیند‌های مدیریتی می‌شود. این شفافیت به افراد اعتماد بیشتری به مدیریت شهری می‌دهد زیرا آنها می‌بینند که تصمیمات به نظرات عمومی توجه می‌کنند. همچنین مشارکت شهروندان می‌تواند به نوآوری و کارآفرینی در مدیریت فضای سبز منجر شود.
افراد ممکن است ایده‌های جدیدی برای بهبود فضای سبز و مدیریت بهینه آن ارائه دهند که ممکن است مسئولان شهری به آنها فکر نمی‌کرده‌اند. این امر به تدریج می‌تواند منجر به مدیریت پایدارتر و طولانی‌مدت فضای سبز می شود زیرا افراد عمومی می‌توانند به شناسایی و پیگیری مسائل زیست‌محیطی و نگهداری فضای سبز بپردازند همچنین مشارکت شهروندان به افراد اجازه می‌دهد تا در تعامل اجتماعی و افزایش انسجام اجتماعی در شهر خود شرکت کنند. این انسجام اجتماعی به بهبود روابط اجتماعی و افزایش احترام متقابل بین افراد منجر می‌شود.
از سویی دیگر با تحقق این مشارکت شهروندان بهتر از هر کس دیگری نیازها و ترجیحات خود در مورد فضای سبز شهری می‌شناسند. مشارکت آنها به تطابق بیشتر تصمیمات مدیریتی با نیازهای و انتظارات شهروندان کمک می‌کند و در نتیجه، فضای سبز بهبود می‌یابد و از استفاده بهتری برخوردار می‌شود.
مشارکت شهروندان در مدیریت فضای سبز می‌تواند به حفظ تنوع زیستی در شهرها کمک کند. شهروندان می‌توانند نقش مهمی در شناسایی مناطق حیاتی برای گونه‌های محلی و در معرفی تدابیر حفاظتی ایفا کنند. این امر می‌تواند به ایجاد ارتباط مثبت بین مردم و مقامات شهری کمک کند. این ارتباطات می‌توانند به تسهیل فرآیند تصمیم‌گیری و اجرای تدابیر مدیریتی منجر شوند.
به طور کلی، مشارکت شهروندی در مدیریت فضای سبز باعث بهبود ارتباطات شهری، افزایش اثربخشی تصمیمات مدیریتی، و حفظ محیط زیست شهری می‌شود و برای جامعه و محیط زیست شهری بسیار مفید است.
مشارکت شهروندی در مدیریت شهری ممکن است به صورت متنوعی اتفاق بیافتد، از جمله:
۱- شرکت در جلسات و اجلاس‌های عمومی: شهروندان می‌توانند در جلسات شهری و اجلاس‌های عمومی شرکت کنند تا نظرات و پیشنهادات خود را مطرح کنند و در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با شهرشان مشارکت داشته باشند.
۲- ارائه پیشنهادات و نظرات: شهروندان می‌توانند پیشنهادات و نظرات خود را در مورد مسائل مختلف شهری به مقامات شهری ارائه دهند و از آنها در فرآیند تصمیم‌گیری استفاده شود.
۳- شرکت در پروژه‌های مشارکتی: مردم می‌توانند در پروژه‌های مشارکتی شرکت کنند که به توسعه فضای سبز، نظافت عمومی، توسعه حمل و نقل عمومی، و سایر مسائل شهری مرتبط باشد.
۴- تشکیل گروه‌های فعال: افراد می‌توانند گروه‌های مدنی یا سازمان‌های غیرانتفاعی تشکیل دهند تا به تحقق اهداف مشترک شهری خود کمک کنند.
۵- نظارت و انتقاد: مشارکت شهروندان می‌تواند به عنوان نیروی نظارتی بر عملکرد مقامات شهری عمل کند و در صورت لزوم، انتقادات و اعتراضات را ارائه دهد.
برخی نمونه‌های عملی از تصمیمات مشارکتی مدیریتی:
تصمیمات مشارکتی شهروندان در مدیریت فضای سبز شهری در بسیاری از شهرها و مناطق جهان واقعی شده‌اند. در زیر، نمونه‌هایی از این تصمیمات مشارکتی را معرفی می‌کنم:
۱- پارک‌های شهری: در بسیاری از شهرها، شهروندان در فرآیند طراحی، توسعه، و مدیریت پارک‌های شهری مشارکت کرده‌اند. آنها ممکن است نقشی در انتخاب تجهیزات بازی، گل و گیاهان مورد استفاده، و برنامه‌های فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی داشته باشند.
۲- برنامه‌های بوم‌سازگانه: در برخی شهرها، شهروندان به توسعه برنامه‌های بوم‌سازگانه برای ایجاد فضای سبز در محلات شهری خود مشارکت می‌کنند. این برنامه‌ها ممکن است شامل توسعه باغ‌های شهری، باغ‌های تراکمی، و زمین‌های کشاورزی شهری باشند.
۳- ترتیب و نگهداری درختان شهری: در برخی مناطق، شهروندان در فرآیند نگهداری و ترتیب درختان شهری مشارکت می‌کنند. این شامل آبیاری، تنظیم تخته‌های راهروها برای جلوگیری از خرابی‌ها، و مراقبت از درختان در معرض آلودگی به آفات است.
۴- پروژه‌های خلاقانه: برخی از شهروندان پروژه‌های خلاقانه‌ای را برای توسعه فضای سبز شهری آغاز کرده‌اند. به عنوان مثال، فضاهای کارآفرینی را در بالای سقف‌های ساختمان‌ها ایجاد کرده و باغچه‌های عمومی روی پشت بام‌ها تشکیل داده‌اند.
۵- مسیرهای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی: شهروندان در برخی شهرها نقش مهمی در طراحی مسیرهای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی داشته‌اند. آنها ممکن است با ارائه نظرات و پیشنهادات خود به شکل و مکان‌گذاری این مسیرها کمک کنند.
۶- برنامه‌های تفریحی و فرهنگی: شهروندان می‌توانند در برگزاری برنامه‌های تفریحی و فرهنگی در فضای سبز شهری نقش داشته باشند. این برنامه‌ها می‌توانند شامل کنسرت‌ها، نمایشگاه‌ها، فروشگاه‌های محلی، و رویدادهای مشابه باشند.
۷- پارک‌های محلی: در برخی مناطق، شهروندان نقش فعالی در مدیریت و نگهداری از پارک‌های محلی دارند. این شامل تنظیم فعالیت‌های مختلف مانند پیک نیک و رویدادهای محلی است.
۸- برنامه‌های آموزشی: برنامه‌های آموزشی مرتبط با محیط زیست و فضای سبز می‌توانند توسط شهروندان برگزار شوند. این برنامه‌ها به آموزش افراد در مورد اهمیت حفاظت از فضای سبز و پیشبرد تصمیمات مشارکتی کمک می‌کنند.
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که مشارکت شهروندان در مدیریت فضای سبز شهری به ایجاد فضاهای پویا و متنوع برای تفریح، تفکر، و زندگی شهری سالم کمک می‌کند.
مشارکت شهروندی در مدیریت فضای سبز اهمیت بسیاری دارد و برای بهبود کیفیت زندگی در شهرها و حفظ محیط زیست شهری بسیار ضرور است. این امر می تواند به معنای جلب دانش، تجربیات و نگرش‌های مختلف افراد در جامعه است. این اطلاعات ارزشمند می‌توانند به مدیران شهری در اتخاذ تدابیر موثرتری در مورد توسعه و نگهداری فضای سبز کمک کنند.
همچنین مشارکت شهروندی به شهروندان اجازه می‌دهد تا به عنوان شرکای فعال در فرآیند تصمیم‌گیری شهری شرکت کنند. این افزایش مشارکت اجتماعی و شرکت در تصمیمات مدیریتی به تقویت ارتباطات اجتماعی و افزایش انگیزه شهروندان منجر می‌شود.
افزایش شفافیت در تصمیمات مدیریتی فضای سبز از دیگر دست آوردهای مشارکت شهروندی است. اطلاعات و تصمیمات مرتبط با فضای سبز به طور عمومی قابل دسترسی می‌شوند و مشارکت در فرآیند تصمیم‌گیری تبدیل به یک فرصت برای نقد و ارزیابی عملکرد مدیریتی می‌شود.
